Hanan Díaz: "İnternetle birlikte çocuklara yönelik kurgusal olmayan kitaplara olan ihtiyaç daha da arttı."

Fanuel Hanan Díaz (1966), çocukken sürekli tekrar tekrar okuduğu iki eseri hatırlıyor. Bunlardan biri Jack Cousteau'nun Dünyası : "Mercan resiflerinin ve su kuleleri gibi fışkıran balinaların o güzel fotoğrafları."

İkinci eser, devasa sayfalara sahip bir tür görsel hayvan ansiklopedisiydi: "Borneo ormanları! Maymunlar, Herkül böceği... hepsi büyüleyici şeyler."

O kadar büyüleyiciydiler ki Hanan Díaz'ın hayatını değiştirdiler. Hem de bir kez değil, birkaç kez.

Aslında, Bogotá'da yaşayan Venezuelalı Hanan Díaz (1966), Ağustos ayı sonunda Buenos Aires şehrine geldi ve son kitabı Çocuklar İçin Kurgu Dışı ( Fondo de Cultura Económica )'yı sundu. Bu kitap, çocuklar arasında bilgi yaymak için eserlerin yayımlanmasına dair bir İbero-Amerikan genel bakışı sunuyordu.

Ayrıca, Hanan Díaz bu notta yer alacak Clarín Cultura, hayranlığının onu farklı dünyalara sürüklediğini söylüyor: Memleketindeki Kitap Bankası'nda çalışırken insanlara kitap götürmek (ve "unutulmaz gülümsemeler" getirmek) ve Almanya'da bir şatoda "tıpkı bir peri masalındaki gibi" yaşamak gibi. Ayrıca, Eğitime Uygulanan Yapay Zeka (YZ) ve Entomoloji gibi farklı alanlarda da diplomalar aldı.

Hanan Díaz, edebiyat alanında lisans derecesine sahiptir. Hans Christian Andersen Ödülü, Çocuk Edebiyatı Nobel Ödülü ve Bologna Ragazzi Ödülü gibi ödüllerin jürisinde görev almıştır.

Bir teorisyen olarak Hanan Díaz, Resimli Kitapları Okumak ve Bakmak: İnşa Halindeki Bir Tür mü? (Norma, 2007) – bölgede bir referans –, Çocuk Edebiyatında Temalar (Lugar, 2024) ve Çocuk Kitaplarında Gölgeler, Sansür ve Tabular (Universidad Castilla-La Mancha, 2020) kitaplarını yazdı.

Bu arada, bir kurgu yazarı olarak, 2018 yılında Meksika yayınevi Tecolote tarafından yayınlanan ve Tatoulu (Fransa, 2019) ve Cuatro Gatos Vakfı (ABD, 2020) ödüllerini kazanan ¡No, tú no! adlı eserini yayınladı; bunların arasında diğer güzel eserler de var (ikincisi, kelimenin tam anlamıyla aklını kaybeden bir adamı anlatıyor).

Ayrıca yayınevlerinde (Kolombiya'da Norma) çalışmakta ve öğretmenlik yapmaktadır.

-Çocuk kitapları ile böcek bilimini nasıl ilişkilendiriyorsunuz?

"Onlara hayranım!" (gülüyor). Benim için böcek bilimi biraz ruhsal bir egzersiz. İki yıldan uzun süredir böcek fotoğrafları çekiyorum. Programda sıra dışıyım çünkü sınıf arkadaşlarımın çoğu biyolog ve ne bileyim, sindirim sistemi, enine kesit, sırt yüzgeci ve benzeri şeylerden bahsediyorlar. Ben de neyi sevdiğimi ve merakımı neyin uyandırdığını anlatıyorum.

-Venezuela'nın yemyeşil, tropikal bir ülke olduğunu biliyorsunuz. Bu yüzden çok küçük yaşlardan itibaren kelebeklerin güzelliğine hayran olmayı öğrendim. Aynı zamanda, son diploma projem böceklerin hayatta kalma stratejileriyle ilgili. Bazıları yumurtalarını höyüklere, bazıları dağınık bir şekilde, bazıları da spiraller halinde bırakır... Yumurtalarını korumak için nereye ve nasıl yapacaklarını nasıl biliyorlar? Onlara bilgi ileten nedir? Hepsi büyüleyici değil mi?

" Betty Carter adında bir teorisyen var. Bize, bir okuyucunun gezegenlerle ilgili bir kitapta güzellik bulabilmesi, kitabın kurgu veya kurgu dışı olmadığını hatırlatıyor. 15 gün boyunca tek başına okyanusu geçip hayatta kalan birinin hikâyesiyle karşılaştığımda, bir insanın su içmeden ne kadar dayanabileceğini merak edebilirim ve siz de o sırada ne hissettiğini merak edebilirsiniz: sadece korku, değil mi?" diye ekliyor Hanan Díaz.

Elbette, kurgusal olmayan veya bilgilendirici kitapların ve diğer isimlerin kendine has özellikleri vardır: genel olarak, uzman kaynaklardan gelen gerçek verilere dayanırlar ve bunları titiz ve ilgi çekici bir şekilde sunmak için uzman editör ve tasarımcılara güvenirler. Ancak, Hanan Díaz'ın da açıkladığı gibi, tarihleri ​​boyunca tüm bunlar değişti.

Kitap Latin Amerika ve Karayipler'de Kitap Tanıtımı Bölgesel Merkezi (CERLALC) tarafından Latin Amerika'daki mevcut durumu özetlemek amacıyla çocuklara yönelik kurgusal olmayan kitaplar sipariş edildi.

Bir rapor yazdım ve web sitelerinde yayınlanacağını düşündüm. Ama bana provaları göndereceklerini söylediklerinde ve kitabın Fondo de Cultura'nın Espacios para la Lectura koleksiyonunda olduğunu gördüğümde, çok heyecanlandım.

-Bunu bir kitap olarak hayal etmedin.

"Biliyor musun, hayatımda kitaplarla ilgili tesadüfler var, nasıl denir, diyelim. Mesela, Hayır, Sen Değilsin! Meksikalı bir yayınevi tarafından yayınlandı ve Fransa'ya ulaştığını Paris'te yaşayan bir arkadaşımın bana 'Kitabını gördüm!' demesiyle fark ettim." "Orada kitabım yok," diye cevapladım. "Evet, var," dedi. Ve bu doğru. Sana neden tesadüfler olduğunu söylüyorum? Belki de dikkati dağılmış veya bir şeyle meşgulken farkında olmadığı içindir... Yazarın takip etmesi gerektiği doğru, ama bir kitap çıktığında..."

-Bırakacağım. Bu yüzden bu kitabı bıraktım ve kapağını gördüğümde "Vay canına!" dedim. Çünkü bu Okuma Alanları koleksiyonunda hayran olduğum teorisyenler var ve sayfa sayısı bakımından mütevazı bir kitap olmasına rağmen (yaklaşık 90), daha önce konuştuklarımızdan farklı bir çerçeve sunduğunu düşünüyorum.

-Çocuklara yönelik kurgusal olmayan kitapların kendi tarih yazımına sahip olduğunu, kavramın arkasında bir yoğunluk olduğunu, 1658'den beri bu formatta çocuklara bilgiyi nasıl sunduğumuzu görmemiz ve nasıl değiştiğine yaklaşmamız gerektiğini gösteriyor.

Hanan Díaz, yaklaşık 30 yıl önce Münih yakınlarındaki Blutenburg Şatosu'nda bulunan ve dünyanın dört bir yanından çocuk ve genç yetişkin edebiyatı üzerine uzmanlaşmış Uluslararası Gençlik Kütüphanesi'nden (Almanca'da IYL) burs aldığını söylüyor.

Asma köprüsü, kuleleri, geçitleri, hayaletleri, her şeyiyle şatoda yaşadım! Bodrumları harikalarla dolu. O zamanlar eski çocuk kitaplarını, baskı süreçlerini, tahta baskıdan taşbaskıya kadar inceliyordum. Bu yüzden orada bir ziyafet çektim. Elimde Latince metinler içeren bir tür görsel ansiklopedi olan Orbis Pictus'u (Boyalı Dünya) tutma fırsatım oldu. Dışarıda Oktoberfest vardı ve şatoya giriş anahtarları bendeydi.

150 bölümden oluşan Orbis... sunumunda "dünyadaki tüm temel şeyleri ve yaşamdaki aktiviteleri" kapsadığı belirtiliyor.

-Çocuk edebiyatı alanında ilk kitaptır.

- 1658'den kalma ve bir dönüm noktası . Çünkü daha önce de çocuklar için yazılmış, daha küçük yaştaki başka kitaplar vardı ve biliyorsunuz, Fransa, İngiltere ve Almanya kitabı ilk kimin yayınladığı konusunda tartışıyor. Her neyse, Orbis sensualium Pictus -tam adı bu- Batı'da çocuk edebiyatının kapılarını tamamen açan kitap. Çocuklar için dünya hakkında yazılmış ilk kitap olduğu gibi, aynı zamanda onlar için de ilk bilgilendirici kitap.

-Hangi özelliklerinizi ön plana çıkarıyorsunuz?

-Her şeyden önce resimlidir. Yani çocuk kitapları resimli olarak doğar. Okuryazarlık oranının çok düşük olduğu toplumlardan bahsettiğimiz doğru. Fakat ayrıca, Orbis ... öğrenmeye bir "davet" ile başlar. Sonra Tanrı, gezegenler, Ay gibi soyut konular üzerinde çalışır ve ardından Dünya, vahşi hayvanlar, evcil hayvanlar, evler, insan vücudu gibi konulara geçer... Çünkü yazarı Iohannes Amos Comenius , çocukların öğrendiği ve düşüncenin en büyükten en küçüğe doğru bir sarmal içinde edinildiği fikrini savunmuştur.

-17. yüzyılda çocukluk kavramını nasıl tanımlarsınız?

- Çocuk, kendisine özel kıyafetleri bile tasarlanmamış küçük bir adam, yani bir homunculus olarak görülüyordu. Pieter Brueghel'in 16. yüzyıl ortalarından kalma Çocuk Oyunları adlı bir tablosu var. Tabloda , koşan, sırıklarla, çemberlerle oynayan, çakıl taşlarıyla oynayan, birçok oyun oynayan çocuklar resmedilmiş... Orbis Pictus ile birlikte, bu muhteşem tablo, çocukluk fikrinin o dönemde belli bir özerkliğe sahip olmaya başladığını gösteriyor.

-Kitapta çocukların "ilk bakışının" gücüne vurgu yapıyorsunuz. Bunu kaybediyor muyuz?

Çocukların her şeyi keşfetmeye yatkınlığı kesinlikle var. Toplumlarımızda bunu kaybediyor muyuz, bilmiyorum. Birçok kişi tamamen yeni teknolojileri suçluyor, ancak bence bu aynı zamanda çocukların doğayla doğrudan ilişki kurma becerilerinin azalmasından da etkileniyor. Günümüz çocukları genellikle çeşitli nedenlerle evde kalıyor: aileleri çalıştığı için, dışarısı güvenli olmadığı için... Ama ben kırsal yaşamla çok yakın bir ilişkim olduğunu ve bunun beni nasıl motive ettiğini hatırlıyorum. Venezuela ovalarında bir çiftliğimiz vardı. Etrafta dolaşırken yeni deri değiştirmiş parlak bir yılan derisine rastlardınız. Bundan daha ilginç ne olabilir ki?

-Ve eşi benzeri görülmemiş bir şey oluyor: Tüm bilgiler sadece bir tık uzağınızda.

-Evet, ve aşırı bir doygunluk var. Buna rağmen, iyi bir kurgu dışı kitabın daha da gerekli olduğunu düşünüyorum. Birçok kişi size " Ama internette her şeye ulaşabilirsiniz," diyor. Ancak kaliteli bir kurgu dışı kitap, dikkatli bir düzenleme ve tasarım gerektirir. Bilgiler özenle seçilmiştir. Her şey kitapta yer almaz ve sizi oraya buraya tıklayarak yolunu kaybetmiş bir adada mahsur kalmış gibi hissettirmez . Kitap, ilişkiler kurmak için ortak bir tema, bir yapı, ağaç benzeri bir bilgi düzenlemesi sunar. Ve neyin çekici ve titiz olduğunu dile getiren bir tasarım.

-Bu şekilde, hatta kaba bir şekilde düzenleme yapan yapay zeka modelleri var mı?

Yakın zamanda yapılan bir deneyde, yapay zeka ünlü şairlerin eserlerini besledi ve şiirler yazdı. Halk ve hatta uzmanlar bile bazı şiirleri seçip yazarını söylemek zorunda kaldı. Çoğunlukla yapay zekanın yarattığı şiirleri seçtiler çünkü belirli bir duyguyu uyandırmak için kelimelerin nasıl ifade edilmesi gerektiği konusunda eğitilmişti. Soru şu: Onu ne kadar besleyeceğiz? Öte yandan, yapay zeka şimdilik kötü düzenleme yapıyor; çok fazla "halüsinasyon" (hatası) var. İlerleyebilir ve birkaç yıl içinde , böcekler hakkında dünyanın en güzel kitabını, hayalini kurduğum kitabı, sadece 30 saniyede yazabilir . Ama şimdilik bunu yapamaz. Ve bunu yapabilmesi için biz uzmanların ona öğretmesi gerekecek.

-Orbis Pictus'tan sonra çocuk edebiyatının kurgu dışı tarihinde en az iki dönüm noktasına imza attınız.

- Bunlar kuantum sıçramaları. Bunlardan biri Peré Castor'un , Paul Foucher'in resimli, kesilebilir sayfalı, maskeli kitapları... Oyun, öğrenme ve hayal gücünün merkezinde yer alıyor, ancak aynı zamanda "gerçekçilik", yani fotoğraflar da kullanıyorlar. 1930'larda, Maria Montessori'nin de aralarında bulunduğu ilginç bir dönemde ortaya çıktı. Biz buna éducation nouvelle (yeni eğitim) diyoruz; içerikten ziyade çocuğa odaklanan bir okul. Çocuğun bilgi bulması, gözlemlemesi ve bunu yapmasına olanak tanıyan kitaplara sahip olması gerekiyor.

-Elbette, bir diğer yönü de bu eserin bilgilendirici bir değere sahip bir kitaba estetik bir yaklaşım getirmesi. Bir karakter, bir anlatı yapısı var, örneğin bir macera yolculuğu... İşte bugün de devam eden bir trendin başladığı yer burası. Çünkü şu anda kurgu dışı kitap , sanatsal bir alan olan resimli kitapla flört etmeye başladı.

- Çocuk yayınevlerinin kataloglarında kurgu dışı kitapların varlığı diğer türlere göre daha azdır . Ancak özellikle dil ve çizimlerin estetik bir şekilde ele alınmasına öncelik verenler arasında giderek artan bir eğilim var. Bu nedenle, bu flörtün bu eserler için hem en umut verici hem de yaratıcı yollardan biri olduğunu düşünüyorum.

-Kurgusal olmayan kitaplarda eğlenceli olanı veya estetiği yüceltmenin riski nedir?

-Basitleştirme . İşte bu yüzden, kurgu dışı kitapların okuyucularla büyülenme yoluyla, dünyanın tüm boyutlarıyla, şiirle ve bilimle büyüleyici olduğunu anlayarak bağ kurabileceğini anlamak önemlidir. Size böcek yumurtaları hakkında da aynı şeyi söylemiştim: Güzel bir kelebeğin, yırtıcıların onlara ulaşmasını engellemek için bir sapa yumurta bıraktığını kim düşünebilirdi ki?

-Çocuklara yönelik kurgusal olmayan kitaplardaki diğer büyük sıçrama bilgisayar kılavuzlarıyla ilgili.

-İngiliz yayıncı Dorling Kindersley'den , 1980'ler civarında. Çünkü özel bir formatta kitaplar üretiyorlardı: İstediğiniz şeyin tasvirlerini ekleyip çıkarabildiğiniz sayfalar. Tasarımları tüm dillere uyarlanabildiği ve çok iyi üretim yaptıkları için ticari canavarlardı. Çalışmaları hakkında harika hikayeler var, mesela hayvanları daha iyi tasvir etmek için kendilerini kafeslere koyan aslan fotoğrafçıları hakkındaki hikaye gibi. Daha sonra bu formatları uyarladıkları için İspanyol olanlara geçtik. Yayıncı SM, Mundo Maravilloso (Harika Dünya) adlı bir koleksiyona öncülük etti. Bu harika dünyanın şeffaf asetat sayfaları vardı. Yani, örneğin, bir elmanız ve bir ağacınız vardı ve elma sayfasını ağaç sayfasının üzerine koyduğunuzda, bir elma ağacınız oldu.

-Kitabınızda kurgu dışı kitap yayıncılığının profesyonelleştirilmesinin gerekliliğini vurguluyorsunuz.

-Bölgesel düzeydeki en büyük zorluklardan biri ve bir bakıma bu kitabın arkasındaki itici güç. Çocuklar için kurgusal olmayan kitapların kendine özgü bir tarihi ve kendine özgü özellikleri var. Bilgilerin geçerliliğini doğrulamak için bilimsel iletişimcilere , üniversitelerin ve diğer araştırma merkezlerinin katılımına, doğruluğu ve çekiciliği ortaya koyan editörlere ve tasarımcılara ihtiyaç duyuyorlar. Ve güncellenmeleri gerekiyor.

-Bunlar daha fazla yatırım gerektiren kitaplar. Kitap odalarının ve ilgili bakanlıkların (Kültür, Bilim ve Teknoloji bakanlıkları) teşvikler yaratması gerektiğini düşünüyorum. Kitapların ortak yayınlanması ve dağıtılması için ortaklıklar da faydalı olabilir.

-Çocuklara yönelik kurgusal olmayan kitaplar günümüzde hangi alanlarda en fazla katkıyı sağlayabilir?

- Çevrede kalmış ve büyük yayın grupları tarafından ele alınması muhtemel olmayan yerel içerik . Örneğin, yerli halklar, tarihsel süreçlerde marjinalleştirilmiş aktörlerin bakış açıları, ana akım dışı estetik veya bölgeye özgü türlere dair çalışmalar gibi.